نقش، علائم تشخیص و درمان کمبود عنصرهای پرمصرف در درختان میوه

کمبود عنصرهای پرمصرف از قبیل نیتروژن، فسفر، پتاسیم، کلسیم، منیزیم و گوگرد که بیشتر مورد نیاز گیاه می‌باشند در گیاه می‌تواند باعث اختلالاتی در رشد و شکل ظاهری گیاه شود که به بررسی آنها می‌پردازیم:

نقش، علائم تشخیص و درمان کمبود عنصر نیتروژن:

• عملکرد در گیاهان: این عنصر برای تولید اسیدهای آمینه و پروتئین لازم است و مهم‌ترین عامل رشد محسوب می‌شود. به‌عبارتی ازت جزء مهمی از مولکول کلروفیل را تشکیل می‌دهد.
• علائم ظاهری کمبود: باولین علائم ظهور کمبود ازت، رنگ‌پریدگی برگ‌هاست. برگ‌ها معمولا به رنگ سبز مایل به زرد و زرد روشن در می‌آیند که به علت عدم تشکیل کلروفیل می‌باشد. در اواخر رشد رنگ زرد، قرمز و بنفش مایل به قرمز مشاهده می‌شود که در نتیجه تشکیل رنگ آنتوسیانین است. در کمبود ازت، برگ‌ها کوچک، ساقه و شاخه‌ها باریک می‌شوند و معمولا با زاویه کوچکی نسبت به ساقه اصلی می‌ایستند و شاخه‌های جانبی کمی تشکیل می‌شود و زردی در برگ‌های پیر (پایینی) زودتر ظاهر می‌شود.
• درمان: کودهای ازته به دو صورت می‌تواند به خاک اضافه شود:
  • به صورت آلی: مثل کودهای دامی، پودر استخوان، خون خشک و برگ‌های پوسیده
  • به صورت معدنی: مثل کودهای شیمیایی از قبیل نیترات آمونیوم، فسفات آمونیوم و اوره

نقش، علائم تشخیص و درمان کمبود عنصر فسفر:

• عملکرد در گیاهان: این عنصر در تلقیح گل‌ها، رشد ریشه، انتقال انرژی و هم‌چنین تنظیم خواص ژنتیکی گیاه نقش دارد.
• علائم ظاهری کمبود: در بعضی جهات کمبود ازت و فسفر با هم شباهت دارند. رشد قسمت هوایی و ریشه در هر دو کند یا متوقف می‌شود و هم‌چنین برگ‌ها کوتاه، باریک و نازک می‌گردد و رشد طولی گیاه عمودی بوده و ساقه‌های جانبی به‌ندرت ظاهر می‌شود. تعداد برگ و شاخه‌ها محدود شده و ممکن است جوانه‌های کناری به خواب بروند یا بمیرند. ظهور شکوفه و جوانه‌های برگی کم شده و در نتیجه میزان محصول (دانه و میوه) نیز کاهش می‌یابد. در هنگام کمبود فسفر رنگ برگ‌ها سبز تیره، کدر مایل به آبی با ته‌رنگ برنزی یا بنفش است و رنگ میوه‌ها سبز و ممکن است به شدت رنگی شده باشند. گوشت میوه نرم و شیره میوه خیلی ترش و خاصیت انباری آن خیلی کم می‌شود. یک علامت مهم دیگر، کوتولگی و کوتاه ماندن گیاهان است؛ به‌این صورت که گیاهان دچار کمبود فسفر، اغلب با گیاهان جوان اشتباه گرفته می‌شوند و در برگ‌های پیرتر تحت شرایط حاد کمبود، رگبرگ‌ها به شکل مشبک و قهوه‌ای رنگ‌پریده در می‌آید.
• درمان: در خاک، فسفر به‌صورت معدنی و آلی یافت می‌شود. PH خاک برای جذب فسفر مهم است و می‌بایست بین 6-7 باشد. فسفات آمونیوم از کودهای فسفره است که می‌توان از آنها در آب آبیاری استفاده نمود. اگرچه در پودر استخوان فسفر زیادی وجود دارد ولی این فسفر زیاد برای گیاهان قابل جذب نیست.

نقش، علائم تشخیص و درمان کمبود عنصر پتاسیم:

• عملکرد در گیاهان: این عنصر برای سنتز و انتقال مواد مغذی در گیاه لازم بوده و در رفع آثار سوء عدم تعادل بعضی از عناصر غذایی گیاه در خاک کمک می‌کند و هم‌چنین در تنظیم فعالیت جذب آب مؤثر می‌باشد. نقش پتاسیم در درختان میوه به قرار زیر می‌باشد:
  • افزایش مقاومت گیاهان را در برابر کم‌آبی و خطرات سرمازدگی
  • افزایش مقاومت گیاهان را در برابر آفات و بیماری‌ها از جمله آتشک گلابی و شانکر مرکبات
  • افزایش کیفیت و خاصیت انبارداری محصولات باغی
  • کنترل شدت نور و افزایش عمل فتوسنتز
  • افزایش راندمان آب آبیاری
• علائم ظاهری کمبود: در اثر کمبود پتاسیم، گیاه به شرایط کم آبی حساس شده و سریع دچار پژمردگی می‌شود. کاهش مقاومت به سرما، شوری و بیماری‌های قارچی حاصل کمبود پتاسیم در گیاه است. در این شرایط عملکرد گیاه کاهش پیدا می‌کند که در اصطلاح گرسنگی پنهان نامیده می‌شود. از دیگر علائم کمبود پتاسیم، ایجاد لکه‌های زرد و قهوه‌ای سوخته در نوک و حاشیه برگ‌هاست که در حالت پیشرفته، این لکه‌ها به نکروز تبدیل می‌شوند. در سوزنی‌برگان کمبود این عنصر باعث قرمز یا قهوه‌ای شدن برگ‌ها می‌گردد.
• درمان: استفاده از کودهای محتوی پتاسیم که عبارتند از:
  • سولفات پتاسیم
  • کلرید پتاسیم: مقدار پتاسیم موجود در کلرید پتاسیم 60 درصد بوده و مصرف این کود در خاک‌های شور و یا آب‌های آبیاری که میزان کلر آنها از 3 میلی‌اکی‌والان در لیتر (100میلی‌لیتر در لیتر) بالاتر باشد و بعضی از درختان میوه حساس به کلر نظیر مرکبات توصیه نمی‌گردد.
  • نیترات پتاسیم
  • سولفات پتاسیم منیزیم: این کود به صورت معدنی بوده و به دو صورت گرانوله و دانه ریز قابل تولید است. مصرف این کود عمدتا برای باغ‌های مرکبات و انگور به میزان 200 الی 500 کیلوگرم در هکتار و به صورت سرک و یا قبل از کاشت قابل توئصیه است. مصرف کودهای محتوی پتاسیم در باغ های میوه ترجیحا به صورت چالکود پیشنهاد می‌شود.

نقش، علائم تشخیص  و درمان کمبود عنصر کلسیم:

• عملکرد در گیاهان: این عنصر در پایداری دیواره سلولی، توسعه سلول و فرآیندهای داخلی، پایداری غشاهای سلولی، تعادل کاتیون و آنیون، فعال‌کننده برخی آنزیم‌ها و هم‌چنین تنظیم فشار اسمزی نقش دارد.
• علائم ظاهری کمبود: کمبود آن باعث تجزیه دیواره سلولی و خشکیدگی برگ‌ها می‌شود. لازم به ذکر است که کلسیم در توسعه ریشه نقش داشته و از صدمات ناشی از تنش‌های سرمازدگی جلوگیری می‌کند. علائم کمبود در حاشیه برگ‌ها بیشتر از نقاط دیگر برگ دیده می‌شود و در نتیجه باعث تغییر شکل برگ به صورت فنجانی رو به پایین می‌شود. این علامت تا نقاط اتصال برگ به دمبرگ گسترش می‌یابد، اما برگ‌ها نمی‌افتند، بلکه فقط لکه‌های بافت نکروتیک شده در نوک دمبرگ ایجاد می‌شود و هم‌چنین حاشیه برگ نامنظم و پاره پاره می‌شود.
• درمان: برای افزایش کیفیت، افزایش مدت زمان انبارداری محصولات باغی و کاهش بیماری‌های فیزیولوژیکی، محلول‌پاشی کلسیم انجام می‌شود که می‌توان از کلرور کلسیم به مقدار 10 تا 30 کیلوگرم در هزار لیتر آب استفاده کرد.

نقش، علائم تشخیص و درمان کمبود عنصر منیزیم:

• عملکرد در گیاهان: منیزیم تنها جزء معدنی مولکول کلروفیل است. منیزیم در ساخته شدن روغن در گیاه دخالت داشته و باعث تنظیم جذب فسفر در گیاه می‌شود و نیز در تولید هیدروکربن‌ها و مواد قندی مؤثر است. منیزیم انتقال‌دهنده فسفر به دانه گیاهان است و هم‌چنین فعال‌کننده آنزیم‌های دهیدروژناز و دکربوکسیلاز است و در تنفس سلولی اهمیت حیاتی دارد. این عنصر فعال‌کننده آنزیم‌ها و در اعمال اکسیداسیون و احیاء در گیاه نقش دارد و عامل جداسازی مولکول اکسیژن در فتوسنتز است.
• علائم ظاهری کمبود: از نشانه‌های کمبود آن در گیاه، زردی بین رگبرگ‌هاست و نشانه‌های کمبود ابتدا در برگ‌های پیر مشاهده می‌شود و در صورت کمبود شدید، برگ‌ها شروع به ریزش می‌کنند.
• درمان: این عنصر در خاک سریع شسته شده و از دسترس گیاه خارج می‌شود که برای رفع این کمبود از کربنات و سولفات منیزیم استفاده می‌شود. محلول‌پاشی سولفات منیزیم دو تا پنج مرتبه برای رفع کمبود در درختان میوه لازم و ضروری است. اولین محلول‌پاشی در اوایل خرداد و مراحل بعدی با دو هفته فاصله از هم انجام می‌گیرد. میزان مصرف 2 تا 5 کیلوگرم در 1000 لیتر آب می‌باشد. محلول‌پاشی منیزیم در مرکبات، انگور و سیب برای جلوگیری از کلروز برگ توصیه می‌شود.

نقش و علائم کمبود عنصر گوگرد:

• عملکرد در گیاهان: این عنصر در تولید پروتئین و بعضی از اسیدهای آمینه مؤثر است. بو و مزه برخی از محصولات باغی و زراعی (مثل سیر، پیاز و خردل) مربوط به گوگرد است.
• علائم ظاهری کمبود: مهم‌ترین علامت کمبود این عنصر در گیاه رشد ناقص و رنگ‌پریدگی می‌باشد. کمبود گوگرد در پاره‌ای از گیاهان نشانه‌هایی شبیه به کلروز ناشی از کمبود نیتروژن ایجاد می‌کند که مربوط به کمبود پروتئین در گیاه است. با وجود این، در کمبود گوگرد، زرد شدن به صورت یکنواخت در سرتاسر گیاه حتی در برگ‌های جوان نیز دیده می‌شود. اغلب در اثر کمبود این عنصر سطح پایینی برگ‌ها و دمبرگ‌ها به رنگ قرمز مایل به صورتی در می‌آید. گاهی در اثر شدت کمبود، علائم به صورت قهوه‌ای یا لکه‌های نکروتیک ظاهر می‌شود و هم‌چنین دمبرگ‌ها و برگ‌ها اغلب عمودی، پیچ‌خورده و شکننده می‌شود. ساقه‌های گیاهان مبتلا کوتاه‌تر و نازک‌تر از معمول و چوبی می‌شوند. سطح برگ کوچک و تعداد برگ‌ها نیز کم، تعداد و وزن میوه‌ها نیز کاهش می‌یابد. برای مثال در هلو برگ‌های جوان در اثر کمبود این عنصر، زرد و برگ‌های پیر بدشکل می‌شوند. جوانه‌های انتهایی رشد نکرده و در نتیجه شاخه‌های جانبی نیز رشد نمی‌کنند و برگ‌های روی این شاخه‌ها در اثر شدت کمبود کمی قرمز و پس از این مرحله خزان می‌کنند.
• درمان: گوگرد را می‌توان به صورت سوپر فسفات معمول (نه سوپر فسفات تریپل) سولفات آمونیوم و گل گوگرد و یا سولفات کلسیم به خاک افزود.
• گوگرد مایع غیراکسیده (اکتیو) آرامین به فرم غیراکسیده است که علاوه بر جذب سریع، به سرعت نیز توسط گیاه مصرف می‌شود. ماده آلی موجود در این محصول موجب فعال شدن باکتری‌های مفید خاک شده و عملاً اکسیداسیون بیولوژیکی را در خاک تسهیل می‌کند. این کود با ضدعفونی نمودن خاک به سلامت گیاه و محیط زیست کمک شایانی نموده است. استفاده اصولی از محصول، مصرف سموم شیمیایی را تا حد زیادی کاهش می‌دهد.ویژگی‌ها و تمایزات:
  • گوگرد مایع آرامین کود-سم دو منظوره
  • آزادسازی عناصر ماکرو و میکرو در خاک
  • ضدعفونی2کننده خاک و پیشگیری از آفات
  • افزایش مقاومت گیاه در برابر خشکسالی و سرما
  • ترسیب (بلوکه کردن) کربنات‌ها و بی‌کربنات‌های خاک و آب
  • بهبود دهنده خاک مخصوصاً خاک‌های کلوخه‌ای و قلیایی
  • تأمین ماده آلی خاک (به‌دلیل وجود 33 درصد ماده آلی در ترکیب)
  • افزایش خصوصیات فیزیکی و شیمیایی بخصوص نفوذپذیری خاک
  • خاصیت التیام‌بخشی و حفاظتی فوق‌العاده در برابر قارچ‌های عامل بیماره سفیدک پودری، عامل بیماره لکه سیاه سیب و گلابی، عامل بیماری پیچیدگی برگ هلو و کنه‌ها( کنه‌های گالزا و کنه‌های تارتن)، شته‌ها، شپشک‌ها و تریپس

برای دسترسی به محتواهای بیشتر صفحه مارا در اینستا گرام به ادرس www.instagram/aradshimy.co  را دنبال نمایید

جهت مشاهده  تولیدات شرکت دانش بنیان آراد شیمی سبز بنیان (آرامین) به صفحه محصولات مراجعه نمایید

در این مقاله به تغذیه درختان میوه با معرفی عناصر غذایی مورد نیاز گیاه و نحوه جذب انها خواهیم پرداخت در ادامه همراه ما باشید

عناصر غذایی موردنیاز گیاهان

تغذیه بهینه گیاه شرط اصلی بهبود کمی و کیفی محصولات است. در تغذیه گیاه و درخت نه‌تنها باید هر عنصر به‌اندازه کافی در دسترس آن قرار گیرد، بلکه ایجاد تعادل و رعایت تناسب میان همه عناصر غذایی از اهمیت زیادی برخوردار است. عناصر غذایی موردنیاز گیاهان به سه دسته کلی تقسیم می‌شوند.

عناصر غذایی مضر

عناصری هستند که برای رشد و نمو گیاهان زیان‌آور هستند. حتی در برخی موارد غلظت‌هایی کم این عناصر می‌تواند موجب کاهش قابل‌توجهی در عملکرد و رشد گیاه گردد. ازجمله این عناصر می‌توان به سرب، کادمیوم، جیوه و نیکل اشاره کرد

عناصر غذایی مفید

عناصری هستند که در صورت وجود در محیط سبب بهبود رشد گیاه و یا گیاهان خاصی می‌شوند. برای مثال سدیم برای چغندرقند، سیلیس برای برنج و جو و یا کبالت و مولیبدن برای تثبیت بیولوژیکی نیتروژن مفید می‌باشند.

عناصر غذایی لازم یا ضروری

سه معیار برای ضروری بودن وجود دارد که عبارت‌اند از:

• گیاه بدون آن عنصر قادر به تکمیل چرخه حیات خود نباشد.
• وظیفه آن عنصر توسط عنصر دیگری قابل انجام و جایگزینی نباشد.
• عصر مستقیماً در متابولیسم و تغذیه گیاه نقش داشته باشد.

عناصر لازم یا ضروری عبارت‌اند از:

• عناصر پرمصرف
• کربن اکسیژن و هیدروژن: ٦٠ تا ٩٠ درصد ماده خشک گیاهی را تشکیل می‌دهند و جز در موارد کمبود
• آب کمبود آن‌ها دیده نمی‌شود؛ و عمدتاً از طریق آب‌وهوا تأمین می‌شوند.
• عناصر کودی شامل نیتروژن فسفر و پتاسیم
• عناصر آهکی شامل کلسیم و منیزیم
• گوگرد

عناصر غذایی کم‌مصرف

لازم به ذکر است همان‌طور یکه گیاهان بدون عناصر غذایی پرمصرف قادر به ادامه حیات نیستند بدون عناصر کم‌مصرف نیز قادر به ادامه حیات نخواهند بود. تفاوت عمده‌ای که با عناصر پرمصرف دارند به مقدار بسیار کمتر موردنیاز می‌باشند. میزان مصرف آن‌ها برحسب قسمت در میلیون است درحالی‌که میزان مصرف عناصر غذای پرمصرف بر اساس درصد است. این عناصر عبارت‌اند از آهن، روی، مس، بر، منگنز، مولیبدن و کلر می‌باشند.

ارزیابی وضعیت تغذیه درختان میوه

راهه‌ای مختلفی برای تشخیص کمبودها تعیین میزان عناصر غذایی قابل‌استفاده در گیاهان وجود دارد از متداول‌ترین این روش‌ها می‌توان به ١- آزمون خاک ٢ – آنالیزهای بافت برگ درختان ميوه ٣- تشخیص ظاهری عوارض تغذیه‌ای اشاره کرد.

آزمون خاک

شامل سه مرحله نمونه‌برداری صحیح، تجزیه دقیق عناصر و تفسیر صحیح نتایج تجزیه خاک است. آزمون خاک می‌تواند در گیاهان زراعی سبزی و صیفی‌جات یک‌ساله کمک زیادی به تأمین نیازهای غذایی گیاهان نماید. بین آزمون خاک و تجزیه برگ در باغ ارتباط کمی وجود دارد. یعنی آزمون خاک نمی‌تواند راهنمای خوبی برای تعیین وضعیت تغذیه‌ای درختان میوه باشد. آزمون خاک قبل از احداث باغ بهترین وسیله برای مشخص کردن بافت خاک، مقدار آهک خاک و غلظت عناصر کلسیم، منیزیم، پتاسیم و فسفر خاک است. در باغ‌های احداث‌شده آزمون خاک مکمل نتایج تجزیه برگی است و جهت مشخص نمودن ترکیب کودی باید مورداستفاده قرار گیرد. برای نمونه‌برداری صحیح خاک نقاط دارای شرایط و نوع خاک یکسان مرزبندی شده و خاک‌های متفاوت ازنظر بافت خاک، وضعیت زه کشی خاک، مقدار آهک خاک، عمق لایه سخت کفه زیرین به‌صورت جداگانه نمونه‌برداری می‌شود.

تجزیه بافت گیاه برای تشخیص کمبود عناصر غذایی در درختان میوه

تجزیه برگ نشان‌دهنده مقدار عناصری است که توسط درخت جذب‌شده و به قسمت‌های هوایی درخت منتقل‌شده‌اند. تجزیه برگ تصویر نسبتاً کاملی از وضعیت تغذیه‌ای درختان میوه ترسیم می‌کند. نتایج تجزیه برگ تا حدودی وضعیت عناصر غذایی درختان میوه را ترسیم می‌کند. تجزیه برگ برای باغ‌های دایر مفید است ولی برای احداث باغ میوه ابتدا باید خاک را تجزیه کرد.

مهم‌ترین علائم كمبود عناصر غذايي در درختان میوه

  

علائم کمبود	عنصر غذایی
در صورت کمبود ازت از برگ‌های پیر به برگ‌های جوان منتقل‌شده و علائم کمبود اکثر در برگ‌های پیر مشاهده می‌شود توقف رشد و زردی برگ‌های پایین درخت از علائم کمبود ازت است.	نیتروژن
توقف رشد برگ‌ها، کوچک شدن برگ‌ها و ارغوانی شدن برگ‌های پایینی	فسفر
رنگ‌پریدگی سوختگی حاشیه برگ‌ها و زرد شدن حاشیه برگ‌های پایینی در درخت انگور سبب خشک شدن نوک خوشه‌های انگور می‌گردد.	پتاسیم
توقف رشد و زرد شدن برگ‌های پایینی	گوگرد
زرد شدن پهنک‌برگ‌های جوان و سبز باقی ماندن رگبرگ‌های آن، برگ‌های تازه روئیده زردی بیشتری نشان می‌دهند و درنهایت لکه‌های نارنجی بر روی برگ‌های انتهای توسعه می‌یابند.	آهن
بارزترین مشخصه کمبود روی ریز شدن برگ‌ها و جارویی شدن برگ‌های جوان در سرشاخه -مای درخت است وجود نقاط زرد کرمی درزمینهٔ سبز تیره برگ‌های میانی کمبود روی سبب غیر هم‌زمان رسیدن میوه‌ای انگور می‌شود.	روی
کمبود منگنز شبیه سایر ریزمغذی‌ها در خاک‌های آهکی اتفاق می‌افتد. برگ‌ها زرد کمرنگ می‌شوند و این زردی از حواشی برگ شروع‌شده و به سمت رگ برگ میانی توسعه می باد.	منگنز
کمبود بر در درختان میوه سبب کاهش رشد و نمو پرچم‌ها، کاهش مدت گرده‌افشانی، سیاه شدن وسط میوه سیب و بدشکلی میوه می‌شود.	بُر
کمبود مس در درختان میوه سبب ایجاد شاخه‌های پر رشد با برگ‌های درشت به رنگ سبز تیره و با لکه‌های زردرنگ می‌شود. در صورت تشدید کمبود تمام شاخه‌های جوان خشکیده می‌شوند.	مس
خشکی برگ‌ها مخصوصاً حواشی آن‌ها از علائم عمومی کمبود کلر در درختان میوه است. در مقایسه با کمبود کلر سمت آن گستردگی جهانی دارد.	کلر

 

رابطه علائم کمبود عناصر غذایی با تحرک آن‌ها در درخت

محل ظهور علائم کمبود عناصر غذایی در گیاهان به میزان انتقال عناصر غذایی از برگ‌های پیر به قسمت‌های جوان گیاه بستگی دارد. عناصر غذایی مانند نیتروژن، فسفر و پتاسیم به‌راحتی از برگ‌های مسن به قسمت‌های جوان گیاه جابجا می‌شوند. ازاین‌رو علائم کمبود این عناصر ابتدا در برگ‌های پیرتر گیاه دیده می‌شود. در مقابل، عناصر غذایی مانند کلسیم و منگنز تحت هیچ شرایطی از برگ‌های پیر به قسمت‌های جوان منتقل نمی‌شوند. درنتیجه علائم کمبود این عناصر در قسمت‌های جوان گیاه دیده می‌شوند.

 میزان تحرک عناصر غذایی در داخل گیاه (عناصر کم تحرک و عناصر پر تحرک)

میزان تحرک عناصر در گیاهان	عنصر
متحرک	ازت
متحرک	فسفر
متحرک	پتاسیم
غیر متحرک	کلسیم
نسبتاً غیر متحرک	منیزیم
غیر متحرک	گوگرد
نسبتاً غیر متحرک	آهن
تحرک کم	روی
در شرایط کمبود نسبتاً غیر متحرک و در شرایط کفایت متحرک	مس
غیر متحرک	منگنز
نسبتاً غیر متحرک	بُر
تحرک متوسط	مولیبدن
متحرک	کلر

برای اطلاعات بیشتر در مورد عناصر مورد نیاز گیاه لطفا مقالات زیر را مطالعه فرمایید

• کمبود عناصر پرمصرف در درختان میوه
• کمبود عناصر کم مصرف در درختان میوه

منابع

1. ملکوتی، محمدجعفر و تهراني، محمدمهدی. نقش ریزمغذی‌ها در افزايش عملکرد و بهبود کيفيت محصولات کشاورزی. انتشارات دانشگاه تربيت مدرس. چاپ سوم. 384.
2. ملکوتی، محمدجعفر و طباطبایی، جلال. مدیریت تغذیه بهینه در باغ‌های میوه کشور. انتشارات سنا. 1380.

برای دسترسی به محتواهای بیشتر صفحه مارا در اینستا گرام به ادرس www.instagram/aradshimy.co  را دنبال نمایید

جهت مشاهده  تولیدات شرکت دانش بنیان آراد شیمی سبز بنیان (آرامین) به صفحه محصولات مراجعه نمایید

 

در این مقاله به مبحث تعرق گیاهان و عوامل دخیل در آنها می پردازیم ، تعرق در گیاهان چیست ؟، اندازه گیری تعرق در گیاهان ، عوامل موثر در تعرق و تبخیر و تعرق در گیاهان

 

 تعرق چیست ؟

خروج آب از قسمت‌های هوایی گیاه به‌ صورت بخار آب تعرق نامیده می‌شود.

انواع تعرق در گیاهان

تعرق روزنه‌ای: برگ اندام اصلی و عمده تعرق است و قسمت اعظم تعرق از میان روزنه‌های آن انجام می‌شود.

تعرق کوتیکولی: مقدار کمی بخار آب از برگ‌ها و ساقه‌ها به‌وسیله تبخیر مستقیم از طریق یاخته‌های اپیدرمی و از میان کوتیکول خیلی نازک آنها خارج می‌شود.

تعرق عدسکی: خروج بخار آب می‌تواند از طریق عدسک‌های ساقه‌های چوبی یا عدسک‌های میوه انجام شود

هرچقدر تعرق بالاتر باشد به همان اندازه هم شدت جذب آب نیز بالاتر است. زمانی که تعرق صورت می‌گیرد، پتانسیل آب ریشه منفی‌تر از خاک است و پتانسیل برگ منفی‌تر از ریشه و پتانسیل جو منفی‌تر از برگ است.

بنابراین جریان آبی از خاک به‌طرف اتمسفر، از طریق گیاه برقرار می‌شود که باعث انتقال مواد محلول موردنیاز گیاه همراه با صعود آب می‌شود. هرگاه پتانسیل آب جو افزایش یابد و جو از آب اشباع شود، جذب آب توسط سیستم ریشه‌ای و انتقال شیره خام در آوندهای چوبی به حداقل رسیده و یا متوقف می‌شود؛ بنابراین می‌توان گفت تعرق باعث ایجاد یک فشار منفی می‌شود که می‌تواند صعود شیره خام را حتی تا ارتفاع بیش از ۱۰۰ متر در درخت غول موجب شود.

اندامک‌های تمام یاخته‌های زنده برگ، پروتوپلاسم و دیواره یاخته پرازآب بوده و از آب اشباع‌شده است آب از راه آوندهای چوبی رگبرگ‌ها به برگ می‌رسد. تعرق روزنه‌ای از طریق تبخیر سطحی دیواره‌های یاخته‌ای که در محدوده فضاهای بین یاخته‌ای قرار دارند و همچنین از بخار آبی که از فضاهای بین یاخته‌ای از طریق روزنه وارد می‌شود، انجام می‌گردد.

نقش تعرق در گیاه:

1. کمک به صعود شیره خام به‌وسیله‌ی ایجاد نیروی مکش
2. مؤثر بر فشار انتشار و کمک به پدیده انتشار در یاخته‌ها
3. مؤثر بر جذب آب و مواد کانی توسط ریشه‌ها
4. کمک به تبخیر آب اضافی
5. انتقال مواد غذایی از یک قسمت به قسمت دیگر گیاه
6. کنترل دما
7. مؤثر بر باز و بسته‌شدن روزنه‌ها
8. تأثیر غیرمستقیم بر فتوسنتز و تنفس
9. پراکندگی انرژی اضافی دریافت شده از خورشید

عوامل مؤثر بر تعرق:

1. رطوبت نسبی: هرقدر رطوبت نسبی جو بیشتر باشد، میزان تعرق کمتر خواهد بود.
2. دما: دما علاوه براثری که روی رطوبت نسبی دارد در شرایط طبیعی افزایش دما تا 30- ۲۵ درجه سانتی‌گراد باعث افزایش شدت تعرق شده و از این درجه به بعد باعث کاهش تعرق می‌شود.
3. باد و جریان هوا: باد باعث تجدید هوا در مجاورت بافت‌ها شده و شدت تعرق را افزایش می‌دهد ولی شدید بودن آن باعث بسته‌شدن روزنه‌ها و کاهش تعرق می‌شود.
4. روشنایی: در بسیاری از گیاهان شدت تعرق در تاریکی تقریباً صفر است و روشنایی باعث افزایش شدت تعرق می‌شود.
5. عوامل ساختاری:
   • سطح اندام هوایی
   • آرایش بافت‌های برگ
   • تعداد و وضع روزنه‌ها
6. مواد شیمیایی بازدارنده تعرق: موادی مانند موم‌های پلی‌وینیل و الکل‌های سنگین که بتوانند از راه تأثیر بر یاخته‌های روزنه‌ای موجب بسته‌شدن روزنه‌ها شوند و یا مستقیماً روزنه‌ها را مسدود کنند، مواد بازدارنده تعرق نام دارند.

روش‌های اندازه‌گیری تعرق:

1. روش وزن کردن: در این روش ازدست‌دادن آب ، با توزین تمام گیاه و یا شاخه‌ای از آن اندازه‌گیری می‌شود.
2. جمع‌کردن و توزین بخار آب حاصل از تعرق: با این روش می‌توان میزان تعرق به مقدار کم را در گیاهانی که در هوای بسته و هوای آزاد رشد می‌کنند، اندازه گرفت.
3. روش لیزیمتری: این روش برای اندازه‌گیری مقدار تعرق یک پوشش گیاهی بکار می‌رود.
4. روش حجم‌سنجی یا پوتومتری (آشام سنجی): روش آشام سنجی برای مطالعه تأثیر عوامل محیطی مثل دما، نور، هوا و غیره بر روی تعرق روش مناسبی است .

روش کلرید کبالت: اساس این روش استفاده از کاغذ آغشته به کلرید کبالت ( co cl2 ) است. این کاغذ اگر خشک باشد، آبی‌رنگ است و وقتی مرطوب گردد، صورتی‌رنگ می‌شود. هنگام آزمایش، رنگ کاغذ ابتدا آبی است و به‌تدریج صورتی‌رنگ می‌شود و میزان تغییر رنگ آن معیاری برای اندازه‌گیری تعرق است.

 

 

 

نتیجه‌گیری

تعرق در سه عمل مهم نقش دارد: ۱(گردش آب در گیاه ۲) تغذیه ترکیبات معدنی به‌وسیله شیره خام ۳) تقلیل گرما

البته این اعمال بدون انجام تعرق نیز صورت‌پذیر هستند ولی تحت‌تأثیر این پدیده تشدید می‌شوند. به عقیده بعضی از محققان، رشد و نمو در گیاهان بدون انجام تعرق امکان‌پذیر نیست، درصورتی‌که ممکن است این امر از پایین آمدن شدت فتوسنتز که نسبت به بسیاری از عوامل مؤثر بر تعرق حساس است مانند روشنایی، بازبودن روزنه‌ها و دمای متوسط ناشی شده باشد. علاوه بر این باید توجه داشته باشیم که آب یکی از مواد ضروری برای رشد و تولید محصول در گیاهان است و یکی از راه‌های مؤثر برای جلوگیری از کمبود آب جلوگیری از انجام تعرق بیش از اندازه است.

منابع مورداستفاده

1.ابراهیم‌زاده، حسن. ۱۳۹۰. فیزیولوژی گیاهی مبحث تغذیه و جذب. مؤسسه انتشارات دانشگاه تهران

2.Hirth L. et Stolkowski J, 1966. Biologie cellulaire. Presse univestiy de France, paris,408 P.

3.Luttge U. and N. Higinbotham, 1979. Transport in plants. Springer – Verlagy, 468 P.

 

مطالب بیشتر در پیج اینستاگرام شرکت

https://instagram.com/aradshimy.co