در این مقاله قصد داریم به معرفی انواع کود کلات آهن موجود در بازار بپردازیم و به صورت مختصر به  بررسی معایب و مزایای هر کدام بپردازیم

 

کمبود آهن در گیاهان

کمبود آهن یک عامل محدودکننده رشد گیاهان است. اگرچه این عنصر به میزان زیادی در خاک وجود دارد، اما قابلیت جذب آن توسط گیاهان معمولاً پایین است و بنابراین کمبود آهن یکی از مشکلات رایج در تغذیه گیاهی است.

 

قابلیت جذب آهن برای گیاهان

اگرچه مقدار زیادی از آهن موجود در پوسته زمین به شکل ^+٣Fe است، اما شکل ^+٢Fe ازنظر فیزیولوژیکی دارای اهمیت بیش‌تری برای گیاه است. این شکل از آهن معمولاً محلول بوده اما به‌سرعت اکسیدشده و تبدیل به ^+٣Fe می‌شود. ^+٣Fe در pH خنثی و pHهای بالا نامحلول بوده و باعث می‌شود تا آهن در خاک‌های قلیایی و خاک‌های آهکی برای گیاه غیرقابل‌جذب باشد. علاوه بر این، در این نوع خاک‌ها آهن به‌راحتی با فسفات‌ها، کربنات‌ها، کلسیم، منیزیم و یون‌های هیدروکسید ترکیب می‌شود و از دسترس گیاه خارج می‌گردد.

جذب آهن توسط گیاه

گیاهان آهن را به‌صورت های اکسیدشده آن جذب می‌کنند که شامل آهن فروس یا سه‌ظرفیتی (^+٣Fe) و آهن فریک یا همان دو ظرفیتی (^+٢Fe) است. جذب آهن توسط گیاهان به روش‌های مختلفی صورت می‌پذیرد که یکی از این روش‌ها، کلاته کردن آهن است. در این روش، گیاه ترکیباتی به نام سیدروفور را از ریشه خود در خاک رها می‌کند که با آهن پیوند داده و حلالیت آن را افزایش می‌دهند. در این مکانیسم ممکن است باکتری‌ها نیز دخیل شوند.

مکانیسم دیگری که گیاهان به کمک آن میزان جذب آهن خود را افزایش می‌دهند، آزادکردن پروتون (⁺H) در خاک و درنتیجه کاهش pH در محیط اطراف ریشه است که درنهایت منجر به افزایش میزان حلالیت آهن در خاک می‌شود. در اینجاست که انتخاب نوع کود نیتروژنه اهمیت بالایی پیدا می‌کند. شکل آمونیومی نیتروژن باعث افزایش آزاد شدن پروتون از ریشه شده و بنابراین باعث کاهش pH در خاک و افزایش جذب آهن می‌گردد. در مقابل، شکل نیتراتی نیتروژن موجب افزایش آزادسازی یون‌های هیدروکسید شده و با افزایش pH خاک منجر به ایجاد تداخل در جذب آهن می‌گردد.

لازم به ذکر است که ریشه‌های جوان و تارهای کشنده (ریشه‌های مویین) توانایی بیشتری در جذب آهن‌دارند و بنابراین داشتن سیستم ریشه‌ای فعال و سالم از اهمیت بسزایی در تغذیه گیاهی برخوردار است. به طور خلاصه می‌توان این‌گونه بیان کرد هر عاملی که به رشد، توسعه و سلامت ریشه گیاه صدمه بزند در جذب آهن نیز اختلال ایجاد می‌کند.

مقابله با کمبود آهن

هنگامی‌که علائم کمبود آهن در گیاه مشاهده می‌شود، می‌توان با اسپری کردن آهن‌بر روی برگ‌های گیاه نسبت به برطرف‌کردن مشکل در کوتاه‌مدت اقدام کرد اما باید به یادداشت که در مورد گیاهان نیز همیشه پیشگیری بهتر از درمان است؛ بنابراین کشاورز باید دلیل بروز این کمبود را تشخیص داده و آن را برطرف کند تا این مشکل دیگر در آینده پیش نیاید.

در اغلب موارد، بروز علائم کمبود آهن به معنای ناکافی بودن مقدار آهن در خاک نیست بلکه ممکن است به دلیل شرایطی باشد که دسترسی گیاه به آهن موجود در خاک را محدود می‌کند. میزان کربنات در خاک، شوری خاک، رطوبت خاک، سرد بودن خاک و میزان سایر عناصر در خاک (به‌عنوان‌مثال فسفر، کلسیم و عناصر کم‌مصرف رقیب) ازجمله این شرایط هستند. بررسی این عوامل و برطرف‌کردن آن‌ها تا حد ممکن، می‌تواند از هدررفت زمان و هزینه برای مصرف کودهای آهن که شاید نیازی به آن‌ها نباشد جلوگیری کند.

کودهای آهن‌دار

کودهای آهن‌دار به دو صورت سولفات آهن و یا شکل‌های کلاته شده ارائه می‌شوند.

سولفات آهن (_٤FeSO)

این کود معمولاً دارای ٢٠% آهن است. سولفات آهن کودی ارزان‌قیمت است که هنگامی‌که در خاک‌های نامساعد مصرف شود به‌سرعت غیرفعال می‌گردد. این وضعیت در pHهای بالای ۷ بحرانی‌تر است زیرا آهن موجود در کود به‌سرعت تبدیل به ^+٣Fe شده و برای گیاه غیرقابل‌جذب می‌شود.

کلات‌های آهن

کلات‌ها ترکیباتی هستند که یون‌های فلزی (در اینجا آهن) را تثبیت کرده و از اکسید شدن آن‌ها جلوگیری می‌کنند.

 

کلات‌های آهن از سه جزء تشکیل‌شده‌اند:

• یون‌های ^+٣ Fe و⁺² Fe 
• یک کمپلکس همچون EDDHA،DTPA،EDTA، اسیدهای آمینه، اسیدهای هیومیک – فولویک و سیترات
• سدیم (⁺Na) و یا آمونیوم (⁺_٤NH)

کلات‌های مختلف می‌توانند یون‌های آهن را در pH مای مختلف باقدرت‌های متفاوتی نگه‌دارند. همچنین حساسیت آن‌ها به جایگزینی یون‌های رقیب با یون آهن نیز متفاوت است. به‌عنوان‌مثال، هنگامی‌که غلظت یون‌های کلسیم یا منیزیم زیاد باشد ممکن است این یون‌ها به‌جای آهن کلات شده بنشینند. البته واکنش اهن ⁺² Fe با عامل کلات کننده تحت شرایط سختی انجام می شود بنا براین این محصولات در بازار به سختی یافت میشوند و اغلب به رنگ سبز لجنی می باشند.

Fe-EDTA

این کلات آهن در pH کمتر از ۶ باثبات بوده اما در pH بالاتر از ٥/٦ حدود ٥٠% آهن آن برای گیاه غیرقابل‌دسترسی می‌شود؛ بنابراین مشخص است که این کلات در خاک‌های قلیایی غیرقابل‌استفاده است. همچنین این کلات میل ترکیبی زیادی با کلسیم دارد و به همین دلیل توصیه می‌شود تا از مصرف آن در خاک‌ها و یا آب‌هایی که مقدار کلسیم آن‌ها بالا است خودداری گردد. لازم به ذکر است که EDTA یک کلات بسیار پایدار برای عناصر غذایی کم‌مصرف، به‌جز آهن است که می‌تواند pHهای بسیار بالا را نیز تحمل کند.

Fe-DTPA

این کلات ثبات خود را تا pH حدود ۷ حفظ کرده و حساسیت آن به جایگزین شدن کلسیم به‌جای آهن کمتر است.

Fe-EDDHA

این کلات آهن حتی تا pHهای بیشتر از ۱۱ نیز باثبات بوده و به همین دلیل نیز گران‌ترین نوع کلات آهن موجود در بازار است. کلات‌های EDDHA ممکن است به دو صورت اورتو – اورتو و یا اورتو – پارا باشند. هرچه میزان اورتو -اورتو در یک کلات آهن EDDHA بیشتر باشد، آن کود آهن مرغوب‌تر بوده، پایداری کلات آن بیشتر است و به طبع گران‌تر نیز است. شکل‌های زیر آرایش فضایی اورتو – اورتو و اورتو – پارا را نشان می‌دهند.

امینو کلات اهن

این کلات آهن تا pHهای بیشتر از 9 نیز باثبات بوده و به دلیل ساختار طبیعی و شناخته شده توسط گیاه و سایز کوچکتر بهترین نوع این کلاتها می باشد . کلات‌های بر پایه اسید امینه ممکن است به دو فرم اهن دو و یا سه ظرفیتی باشد.و همچنین میتواند با یک و یا چندین نوع اسید امینه کلات شده باشد. هرچه تعداد انواع اسید امینه در ساختار امینو کلات زیاد تر باشد این محصول دارای تعداد بیشتری از انواع کلات های امینو اسید است بنابر این مرغوبیت و کارایی بالاتری از خود نشان میدهد. هرچه تعداد انواع  L اسید امینه یک کلات امینو کلات آهن بیشتر باشد، آن کود آهن مرغوب‌تر بوده، پایداری کلات آن بیشتر است و به طبع گران‌تر نیز است.

نتیجه گیری 

 به دلیل سایز مولکولی کوچکتر (در حدود نانو ) فرم طبیعی و هماهنگ با ساختار سلولی گیاهی ، استفاده  از انواع اسید امینه در ساختار  که هم موجب افزایش جذب آهن و هم مزایای اسید امینه را دارد و عدم تجمع ماده مضر EDTA  داخل سلول و ….  در مقام مقایسه  انواع کلات های اهن میتوان گفت :بهترین و مرغوبترین کلات آهن از نوع امینو کلات می باشد. 

برای دسترسی به محتواهای بیشتر صفحه مارا در اینستا گرام به ادرس www.instagram/aradshimy.co  را دنبال نمایید

منابع

1. بهداد، ابراهیم. ۱۳۵۸. بیماری‌های درختان میوه در ایران، چاپ نشاط اصفهان.
2. فیلسوف، فریدون. ۱۳۶۵. بررسی اثر کودهای آهن‌دار بر معالجه زردی ناشی از کمبود آهن برگ درختان به در اصفهان. ششمین کنگره گیاه‌پزشکی ایران دانشگاه صنعتی اصفهان.
3. صفری، محمد. ۱۳۹۰. مبانی بیوشیمی کشاورزی. انتشارات دانشگاه تهران.

 

 

در این مقاله به مبحث تعرق گیاهان و عوامل دخیل در آنها می پردازیم ، تعرق در گیاهان چیست ؟، اندازه گیری تعرق در گیاهان ، عوامل موثر در تعرق و تبخیر و تعرق در گیاهان

 

 تعرق چیست ؟

خروج آب از قسمت‌های هوایی گیاه به‌ صورت بخار آب تعرق نامیده می‌شود.

انواع تعرق در گیاهان

تعرق روزنه‌ای: برگ اندام اصلی و عمده تعرق است و قسمت اعظم تعرق از میان روزنه‌های آن انجام می‌شود.

تعرق کوتیکولی: مقدار کمی بخار آب از برگ‌ها و ساقه‌ها به‌وسیله تبخیر مستقیم از طریق یاخته‌های اپیدرمی و از میان کوتیکول خیلی نازک آنها خارج می‌شود.

تعرق عدسکی: خروج بخار آب می‌تواند از طریق عدسک‌های ساقه‌های چوبی یا عدسک‌های میوه انجام شود

هرچقدر تعرق بالاتر باشد به همان اندازه هم شدت جذب آب نیز بالاتر است. زمانی که تعرق صورت می‌گیرد، پتانسیل آب ریشه منفی‌تر از خاک است و پتانسیل برگ منفی‌تر از ریشه و پتانسیل جو منفی‌تر از برگ است.

بنابراین جریان آبی از خاک به‌طرف اتمسفر، از طریق گیاه برقرار می‌شود که باعث انتقال مواد محلول موردنیاز گیاه همراه با صعود آب می‌شود. هرگاه پتانسیل آب جو افزایش یابد و جو از آب اشباع شود، جذب آب توسط سیستم ریشه‌ای و انتقال شیره خام در آوندهای چوبی به حداقل رسیده و یا متوقف می‌شود؛ بنابراین می‌توان گفت تعرق باعث ایجاد یک فشار منفی می‌شود که می‌تواند صعود شیره خام را حتی تا ارتفاع بیش از ۱۰۰ متر در درخت غول موجب شود.

اندامک‌های تمام یاخته‌های زنده برگ، پروتوپلاسم و دیواره یاخته پرازآب بوده و از آب اشباع‌شده است آب از راه آوندهای چوبی رگبرگ‌ها به برگ می‌رسد. تعرق روزنه‌ای از طریق تبخیر سطحی دیواره‌های یاخته‌ای که در محدوده فضاهای بین یاخته‌ای قرار دارند و همچنین از بخار آبی که از فضاهای بین یاخته‌ای از طریق روزنه وارد می‌شود، انجام می‌گردد.

نقش تعرق در گیاه:

1. کمک به صعود شیره خام به‌وسیله‌ی ایجاد نیروی مکش
2. مؤثر بر فشار انتشار و کمک به پدیده انتشار در یاخته‌ها
3. مؤثر بر جذب آب و مواد کانی توسط ریشه‌ها
4. کمک به تبخیر آب اضافی
5. انتقال مواد غذایی از یک قسمت به قسمت دیگر گیاه
6. کنترل دما
7. مؤثر بر باز و بسته‌شدن روزنه‌ها
8. تأثیر غیرمستقیم بر فتوسنتز و تنفس
9. پراکندگی انرژی اضافی دریافت شده از خورشید

عوامل مؤثر بر تعرق:

1. رطوبت نسبی: هرقدر رطوبت نسبی جو بیشتر باشد، میزان تعرق کمتر خواهد بود.
2. دما: دما علاوه براثری که روی رطوبت نسبی دارد در شرایط طبیعی افزایش دما تا 30- ۲۵ درجه سانتی‌گراد باعث افزایش شدت تعرق شده و از این درجه به بعد باعث کاهش تعرق می‌شود.
3. باد و جریان هوا: باد باعث تجدید هوا در مجاورت بافت‌ها شده و شدت تعرق را افزایش می‌دهد ولی شدید بودن آن باعث بسته‌شدن روزنه‌ها و کاهش تعرق می‌شود.
4. روشنایی: در بسیاری از گیاهان شدت تعرق در تاریکی تقریباً صفر است و روشنایی باعث افزایش شدت تعرق می‌شود.
5. عوامل ساختاری:
   • سطح اندام هوایی
   • آرایش بافت‌های برگ
   • تعداد و وضع روزنه‌ها
6. مواد شیمیایی بازدارنده تعرق: موادی مانند موم‌های پلی‌وینیل و الکل‌های سنگین که بتوانند از راه تأثیر بر یاخته‌های روزنه‌ای موجب بسته‌شدن روزنه‌ها شوند و یا مستقیماً روزنه‌ها را مسدود کنند، مواد بازدارنده تعرق نام دارند.

روش‌های اندازه‌گیری تعرق:

1. روش وزن کردن: در این روش ازدست‌دادن آب ، با توزین تمام گیاه و یا شاخه‌ای از آن اندازه‌گیری می‌شود.
2. جمع‌کردن و توزین بخار آب حاصل از تعرق: با این روش می‌توان میزان تعرق به مقدار کم را در گیاهانی که در هوای بسته و هوای آزاد رشد می‌کنند، اندازه گرفت.
3. روش لیزیمتری: این روش برای اندازه‌گیری مقدار تعرق یک پوشش گیاهی بکار می‌رود.
4. روش حجم‌سنجی یا پوتومتری (آشام سنجی): روش آشام سنجی برای مطالعه تأثیر عوامل محیطی مثل دما، نور، هوا و غیره بر روی تعرق روش مناسبی است .

روش کلرید کبالت: اساس این روش استفاده از کاغذ آغشته به کلرید کبالت ( co cl2 ) است. این کاغذ اگر خشک باشد، آبی‌رنگ است و وقتی مرطوب گردد، صورتی‌رنگ می‌شود. هنگام آزمایش، رنگ کاغذ ابتدا آبی است و به‌تدریج صورتی‌رنگ می‌شود و میزان تغییر رنگ آن معیاری برای اندازه‌گیری تعرق است.

 

 

 

نتیجه‌گیری

تعرق در سه عمل مهم نقش دارد: ۱(گردش آب در گیاه ۲) تغذیه ترکیبات معدنی به‌وسیله شیره خام ۳) تقلیل گرما

البته این اعمال بدون انجام تعرق نیز صورت‌پذیر هستند ولی تحت‌تأثیر این پدیده تشدید می‌شوند. به عقیده بعضی از محققان، رشد و نمو در گیاهان بدون انجام تعرق امکان‌پذیر نیست، درصورتی‌که ممکن است این امر از پایین آمدن شدت فتوسنتز که نسبت به بسیاری از عوامل مؤثر بر تعرق حساس است مانند روشنایی، بازبودن روزنه‌ها و دمای متوسط ناشی شده باشد. علاوه بر این باید توجه داشته باشیم که آب یکی از مواد ضروری برای رشد و تولید محصول در گیاهان است و یکی از راه‌های مؤثر برای جلوگیری از کمبود آب جلوگیری از انجام تعرق بیش از اندازه است.

منابع مورداستفاده

1.ابراهیم‌زاده، حسن. ۱۳۹۰. فیزیولوژی گیاهی مبحث تغذیه و جذب. مؤسسه انتشارات دانشگاه تهران

2.Hirth L. et Stolkowski J, 1966. Biologie cellulaire. Presse univestiy de France, paris,408 P.

3.Luttge U. and N. Higinbotham, 1979. Transport in plants. Springer – Verlagy, 468 P.

 

مطالب بیشتر در پیج اینستاگرام شرکت

https://instagram.com/aradshimy.co