گوگرد مایع غیر اکسیده

Liquid sulfur non-oxidizing

گوگرد و نقش در کشاورزی

از زمانیکه عناصر مورد نیاز گیاه معلوم گردید. گوگرد بعنوان یکی ازعناصر اصلی و سازنده گیاه مورد قبول واقع شد. ولی اهمیت آن تا چندی قبل زیاد طرف توجه قرار نگرفته بود. در سالهای اخیر علائم کمبود گوگرد در گیاهان بیشتر مشاهده شده است. علل این وضع را می توان در موارد زیر جستجو نمود.

1. ازدیاد مصرف کودهای فاقد گوگرد
2. کاهش مصرف گوگرد برای کنترل انواع قارچها و حشرات گیاهی
3. افزایش تولید محصولات کشاورزی که خود باعث ازدیاد مصرف عناصر مورد نیاز شده است.
4. کم شدن غلظت دراتمسفر است

تنظیم اعمال حیاتی گیاه توسط گوگرد

• ساختن اسیدهای آمینه که عوامل سازنده پروتئین می باشد. گوگرد در ساختن اسیدهای آمینه Methinince Cysteine نقش دارد ، لذا در ساختمان پروتئین هایی که با اتصال این اسیدهای آمینه بوجود می آیند موجود است.
• فعال کردن دیاستازهائیکه در تجربه پروتئین موثرند.
• ساختن بعضی از ویتامینها
• تشکیل گلوسیدهای چرب که در گیاهانی مانند پیاز و سیریافت می شوند.

تشکیل زنجیره های (SH)در داخل ساختمان پروتوپلاسم که تراکم آنها در بعضی از گیاهان باعث ازدیاد مقاومت بافتهای گیاهی در مقابل سرما خواهد شد.

تحت شرایط معمولی مصرف گوگرد در انواع گیاهان با ازدیاد محصولی همراه بوده است. تعدادی از این محصولات عبارتنداز: یونجه ـ شبدر ـ گیاهان مرتعی ـ پنبه ـ ذرت ـ بادام زمینی ـ برنج ـ کنف ـ موزـ غلات ـ به ـ میوه های هسته دار ـ مرکبات ـ گیاهان خانواده چتری ـ چای و قهوه.

علائم کمبود گوگرد و ازت در گیاه یکسان می باشد (زردی و رنگ پریدگی) با این تفاوت که کمبود ازت در برگهای پایینی و کمبود گوگرد در برگهای جوان دیده می شود.

مصرف گوگرد در دفع آفات

گوگرد از قرنها قبل برای کنترل آفات گیاهی و حیوانی بکار رفته است برای این منظور گوگرد بصورت خالص و یا در ترکیبات شیمیایی مختلف به صورتهای جامد، گازی و غیرمصرف می شود.

گوگرد برای کنترل امراض نباتی موثر است. گوگرد برای از بین بردن کنه های نباتی که اغلب به درختان میوه ،درختان مرکبات، درختان خرما، پنبه و توت فرنگی و غیر حمله می کنند مناسب بوده و در مورد چندین حشره مضر دیگر نیز سمی و کشنده است. گوگرد برای آفات گیاهان که از گروه حشرات هستند اثر قطعی و مهمی ندارند فقط در بعضی مانند شته ها، شپشک ها تا حدودی مانع ازدیاد سریع نسل و تولیدمثل آنها می شود.

گوگرد کنه های نباتی را می کشد به همین جهت در مبارزه با کنه های نباتی اثر قابل توجهی دارد. همچنین در از بین بردن اسپُرهای بعضی قارچها بخصوص سفیدکها مثل سفیدک مو، سفیدک گل سرخ، سفیدکهای درختان میوه و غیره اثر بسیار مفیدی دارد.

اهمیت گوگرد در کشاورزی

1. تغذیه گیاه و حاصلخیزی زمین
2. تولید کودهای شیمیایی
3. تغذیه حیوانات و انسان
4. مبارزه با آفات و بیماریهای گیاهی
5. اصلاح خواص فیزیکی و شیمیایی خاک
6. تهیه خشکبار (قیسی، برگیع بعضی انواع کشمش وغیره)

نقش گوگرد در گیاهان

• سه اسید آمینه سیستین ، سیستئین و متیونین در بردارنده گوگرد هستند و این مسئله اصلی در تولید پروتئین است .
• گوگرد در تولید کلروفیل ، فعالیت آنزیمی ، تولید گلوکوزید و گلیکوزینولات و پیوندهای سولفیدریل (-SH) شرکت دارد.
• گوگرد یک قسمت از کوآنزیم A ، پیروفسفات (TPP ) ، ویتامین ها مثل بیوتین و ویتامین B می باشد.

مصرف گوگرد در اصلاح خواص فیزیکی و شیمیایی خاک

اگر در یک خاک رسی مقدار سدیم زیاد باشد ذرات رس بصورت انتشار درمی آید و چسبناک می شود. در سطح این گونه خاکها پس از آبیاری طبقه سخت و غیرقابل نفوذ شرایطی ایجاد می شود که اصطلاحاً می گویند زمین سله بسته است. از صفات مشخصه اینگونه خاکها ترک ترک شدن سطح آنان هست. چنین خاکهای خیلی سفت و سخت بوده و برای گیاه محیط بسیار نامساعدی است.

انواع گوگردها

گوگرد بنتونیت:

با بکار بردن گوگرد بنتونیتی در خاک، بنتونیت موجود در آن رطوبت خاک را جذب نموده و گرانول ها در خاک متلاشی می شوند. اندازه ذرات کود متلاشی شده در محدوده چند میکرو تا چند دهم میلی متر است. با تأثیر باکتری های موجود بر ذرات ریز گوگردی، گوگرد عنصری طی واکنش های پیچیده به( ^-2 SO₄ )تبدیل و باعث کاهش pH خاک می شود. این اکسیداسیون به عوامل مختلفی از جمله دما و رطوبت خاک، منافذ موجود در خاک و اندازه ذرات گوگرد بستگی دارد. در خاک های گرم که دارای رطوبت کافی هستند عمل اکسایش بهتر انجام می شود. بنابراین کاربرد گوگرد بنتونیت در خاک باعث کاهش pH شده و میزان جذب و کارآیی کودهای شیمیایی را افزایش می دهد.

عوامل موثر بر سرعت اکسیداسیون گوگرد به حدی متغیر هستند که تبدیل گوگرد در بعضی موارد به سرعت و در دیگر موارد به کندی انجام می شود. (^-2 SO₄₎ تولید شده در خاک اکسید فلزی موجود در منطقه اسیدی را در خود حل نموده و به فرم محلول سولفات در می آورد، در جایی که می تواند به راحتی جذب گیاه شود و در زمانی که گیاه به آن نیاز دارد و به طور مداوم و تدریجی نیاز گیاه به عنصر ریز مغذی را در زمان رشد آن بر طرف می نماید.

در صورت تخریب لایه سطحی و نبود تیوباسیلوس(باکتری هوازی)، گوگرد توسط باکتری های بی هوازی به هیدروژن سولفید تبدیل می شود. هیدروژن سولفید(H₂S) باعث از بین رفتن ریشه گیاه می شود. همچنین هیدروژن سولفید یک ترکیب بسیار سمی می باشد.

اصلاح کننده ژیپسیم

این اصلاح کننده ها که به گچ معروف هستند برای عمل کرد بهتر مقدار مصرف زیادی دارند که از جمله معایب آن می توان به ورود مقدار زیاد عنصر منیزیم و کلسیم به خاک را بر شمرد با ورود غلظت زیاد این عناصر مشکل تقابل عنصری رخ میدهد که این هم به نوبه خود مشکل ساز می باشد .

اسید سولفوریک

سولفوریک اسید برای اصلاح آب استفاده می شود. سولفوریک اسید نه تنها الکترولیت موجود در آب را افزایش می دهد بلکه کربنات و بی کربنات موجود در آن را نیز کاهش داده و یا از آن خارج می کند. در نتیجه واکنش فوق SAR آب کاهش می یابد که نشان می دهد که Ca تمایل خواهد داشت که در محلول باقی مانده و به صورت رسوب CaCO₃ از محلول خارج نشود.

کربنات و بی کربنات برای جذب مواد غذایی مضر هستند. خارج شدن بی کربنات از آب امکان جذب مواد را بهبود می بخشد. اگرچه به نظر می رسد که این مسئله در مورد P و Fe صادق نیست. همچنین کاهش کربنات در آب، میزان جذب سدیم یا سمیت آن را کاهش نمی دهد. از آن جایی که رسوبات CaCO₃ در خاک مانند سیمان عمل می نمایند بنابراین خروج کربنات از خاک تنها به از بین بردن سفتی خاک کمک می کند.

آب آبیاری که با اسید مخلوط شده می تواند به نهر های بتونی و لوله های فلزی صدمه بزند. با تنظیم مداوم pH آب در حدود 7-6 می توان این مشکل را تا حد زیادی حل نمود. در سیستم آبیاری قطره ای و یا پاشنده تحت فشار، ممکن است به منظور جلوگیری از تشکیل رسوبات کلسیت بر روی نازل و یا سیستم پاشنده مقداری اسید به آب اضافه شود. در مورد سیستم باز ،CO₂ وارد اتمسفر می شود. در سیستم تحت فشار، به دلیل CO₂ به دام افتاده، اسید کمتری مورد نیاز می باشد. بنابراین اگر افزایش اسید بر اساس بی کربنات و آمونیاک موجود در آب اضافه نشود ممکن است که مشکل خوردگی بوجود آید.

تاثیر میکرو ارگانیسم ها در روی خاک

با وجود آنکه بعضی از میکرو ارگانیسم ها در گیاهان ایجاد بیماری می کنند و اکثرا این بیماریها در مزرعه توسط آب پخش می شوند، ولی حیات خاک وابستگی زیادی به فعالیت میکرو ارگانیسم های آن دارد.

فوائد این میکرو ارگانیسم ها عبارتند از:

1. ایجاد خاک در اثر تجزیه سنگها و صخره ها
2. استحکام خاک: توسط میکرو ارگانیسم های رشته ای مانند قارچ ها، استرپتومیست ها، اکتینومیست ها و جلبک ها.
3. حفظ تعادل اکولوژی در خاک: این تعادل توسط باکتریوفاژها، ویروس ها، پروتوزئرهای شکاری و میکسو باکتریها انجام می گیرد که با خوردن میکرو ارگانیسم های دیگر در فلور میکروبی خاک تعادل به وجود می آورند.
4. تجزیه سموم کشاورزی
5. از بین بردن حشرات موذی: بسیاری از باکتری ها بر ضد حشرات توکسین ایجاد می کنند. از این میان باسیلوس پوپیلیه که سوسک ژاپنی را از بین می برد و باسیلوس تورنجینسیس که بر ضد پشه مالاریا استفاده می شود را می توان نام برد.
6. چرخه عناصر: میکرو ارگانیسم ها نقش مهمی در چرخه کربن و ازت دارند و بیشتر ازت موجود در خاک توسط باکتری ها تامین می گردد و در اثر فتوسنتز CO₂ به مواد آلی تبدیل می شود و میکرو ارگانیسم ها در اثر تجزیه این مواد CO₂ را به جو بر می گردانند.

مدیریت باکتری ها

اکثر جمعیت باکتری ها نمی توانند در محیط خشک ، اسیدی ، شوری و متراکم بودن خاک زندگی و رشد کنند . در این مورد تلقیح و ساختن محیط مناسب برای افزایش جممعیت باکتری ها فقط برای اضافه کردن آنها به خاک، کار بسیار مشکل و طاقت فرسایی است اگر جمعیت باکتری ها در خاک کم است شاید دلیل آن این است که محیط مناسب برای تکثیر وجود ندارد.

راهکار مؤثر در مدیریت باکتری ها (افزایش جمعیت)

• تصحیح کردن سلامت خاک از جمله pH و تراکم خاک
• تأمین زمین مناسب پوشیده شدن از علف یا ماده شیمیایی

شرایط pH خاک برای تعدادی از باکتریهای مفید

ازتوباکتر

این باکتری میله ای تاکوکسی گرم منفی است. در حالی که تشکیل اسپور نمی دهد گاهی کیست ایجاد می کند، توسط فلاژن پیرامونی حرکت می کند ولی گونه های غیر متحرک نیز در میان آنها وجود دارد. این باکتری تثبیت کننده ازت است و ۱۱ میلی گرم نیتروژن به ازای مصرف هر گرم قند تولید می کند. برای تثبیت ازت به مولیبدن و یا وانادیوم احتیاج دارد. کاتالاز این باکتری مثبت است و در محدوده pH 5/7 تا 4/6 رشد می کنند تعداد آن در اطراف ریشه ها بیشتر است.

آزوموناس

یک باکتری گرم منفی میله ای است که قادر به تشکیل کیست نمی باشد. کاتالازمثبت بوده و در شرایط اسیدی 4/8 تا 4/6 تثبیت ازت انجام می دهد.

آزوریزبیوم

یک باکتری گرم منفی تثبیت کننده ازت است ولی باوجود آنکه خود باکتری هوازی است تثبیت ازت رادرشرایط میکروآئروفیلیک((Microaerophile) به میکروارگانیسم هایی اطلاق می شود که برای رشد و نمو به اکسیژن کمی نیاز دارند، اما نه به اندازه ای که در هوای معمولی (21 درصد اکسیژن) وجود دارد. به طور معمول، این ارگانیسم ها به 2 تا 10 درصد اکسیژن برای رشد نیاز دارند) انجام می دهد.

موچوآ

این باکتری تثبیت ازت را در شرایط هوازی و یا میکروآئروفیلیک انجام می دهد ودارای کیست و کپسول است ودرpH 10تا ۳ قادر به رشد است.

اکتینومیست ها

این موجودات در گروه باکتری ها رده بندی می شوند ولی شبیه قارچ ها هستند. بیشتر آنها خاکزی، ساپروفیت و آزاد زی به شمار می روند که می توانند طیف وسیعی از سوبسترهای کربن دار را تجزیه کنند. البته در شرایطpH بالای خاک برای تجزیه پلیمرهایی مانند کیتین، سلولز و همی سلولز به تنهایی عمل می کنند.

برخی از آنها نیز از عوامل بیماری زای گیاهان هستند مانند Streptomycer Scabies که عامل جرب سیب زمینی در خاک های نسبتا خنثی و قلیایی هستند بسیاری از اکتینومیستهای خاکزی آنتی بیوتیکهایی مانند استرپتومایسین» به عنوان متابولیت ثانویه تولید میکنند.

عامل ایجاد بوی خاک پس از بارش باران نوعی ماده فرار به نام ژئوسین که توسط برخی از اکتینومیست ها تولید می شوند.

باکتریهای گیاهی و خاک شرایط نسبتا قلیایی را ترجیح میدهند مخمرها و کپکها حدود وسیعی از pH را تحمل می کنند.

باکتری هایی که با سیستمهای انتقال پروتون در غشای سیتوپلاسمی (پمپ ATP و تعویض کننده سدیم با پروتون) کار خود را انجام می دهند. در یک نوع سیستم تعویض یون پتاسیم با پروتون در باکتریهای نوترالوفیل در تنظیم pH داخلی نقش دارند. اکثر باکتری ها نوتروفیل (7٫5=pH) هستند.

pH مناسب برای عناصر مورد نیاز گیاهان :

عناصر ماکرو میکرو مورد نیاز گیاهان در شرایط متفاوتی از pH متعارف با توجه به جدول زیر در دسترس گیاه می باشد

همان طوری که ملاحظه میگردد عناصر در شرایط متفاوتی از pH در رقابت با یکدیگرند . ماکرو مولکولها تقریبا در طیف 7 تا 7٫5 بهترین شرایط را دارند ولی میکرو المانها پراکندگی دارند.

بحث و بررسی

با توجه به مطالب ارایه شده بهترین شرایط pH برای جذب عناصر و حیات میکروارگانیسمهای مفید برای فلوی خاک محدوده 7 الى 7٫5 میباشد . و اینکه بیشترین قشر خاک کشور در محیط pH بالا میباشد در جذب عناصر با مشکلات مواجه اند.

آیا مشکل جذب عناصر وابسطه به pH بالا می باشد ؟

عمده ترین ترکیبات قلیایی خاک را کربناتها تشکیل میدهند که از عوامل کاهنده جذب میباشند اگر در تعریف محیط قلیایی خاک به جای استفاده از کلمه pH بالا بگوییم خاک کربناته نادرست نگفته ایم. بنابراین صورت مسئله به صورت زیر برمی گردانیم؛ اکثر خاک کشور ایران کربناته است .

گوگرد مایع غیر اکسیده آرامین

برای حذف کربنات خاک و اصلاح آن از گوگرد به فرمهای مختلفی استفاده میشود. یکی از این روشها اسید شویی و تغییر pH خاک می باشد. با ورود اسید به خاک کربناتها به صورت دی اکسید کربن آزاد میشود . مقداری از این CO₂ وارد جو شده و مقداری آب شویی داشته و مقداری در خاک تثبیت میگردد هوا و خاک را آلوده کرده و از مقدار اکسیژن خاک کاسته به طبع بسیاری از باکتریهای هوازی را مسموم و یا از بین بردیم با توجه به این که قسمت اعظم باکتریهای گرم منفی و مفی خاک در محدوده pH قلیایی حیات دارند با تغییر در آن محیط زیست این باکتریها که بیشترشان همزیست با ریشه اند از بین رفت .

فلزات سنگین مثل ارسنیک با تغییرات pH فعال کرده وارد بافت گیاه شده و عواقب بعدی استفاده از فلزات سنگین هم برای دام و هم برای انسان را نادیده گرفته ایم درست است با این عمل میکرو المانها را در جذب گیاه کمک کرده ایم ولی فلوی خاک از بین رفت این عمل برای دو یا سه سال به عملکرد کشاورز کمک میکند ولی با گذشت زمان این خاک برای کشاورزی توجیه نخواهد داشت باید سالیان زیادی بگذرد تا دوباره میکروارگانیسمهای خاک فعالیت را شروع کنند .

سوالی که در اینجا مطرح است پس خاکهای که از ابتدای خلقت اسیدی اند فلوی آنها نابود شده است؟ نه – میکروارگانیسمهای موجود برای این شرایط با شرایط قلیایی فرق دارند این خاکها نیز متناسب با pH بسترشان میکروارگانیسمهای مفید دارند که اگر شرایط اینها نیز به قلیایی تغییر کند اینها نیز نابود خواهند شد

گوگرد مایع غیر اکسیده این قابلیت را دارند که وقتی وارد بافت گیاه شد به راحتی در واکنشهای ترکیبات آلی با کمترین مصرف ATP شرکت نماید و یا در عمل کو آنزیمی شرکت داشته باشد .

توجه به این نکته که ورود اسید به خاک در خیلی از مواقع باعث بالا رفت EC خاک و آب میشود که این هم به نوبه خود یک صدمه جدی میباشد که نباید از آن غافل شد.

راه حل پیشنهادی

گوگرد مایع غیر اکسید

گوگرد در تمام ساختارهای آلی موجودات به صورت غیر اکسیده میباشد و اینکه جذب عناصر در حالت محلول اتفاق می افتد امری اجتناب ناپذیر است. گوگرد به صورت محلول در تمام ترکیبات کودی به صورت اکسید شده میباشد (SOx) ، گیاه برای ایجاد ساختاری ترکیبات گوگردی چون متیونین یا سیستئین و… باید با صرف ATP آنرا احیا کند یعنی از حالت اکسیده خارج به صورت غیر اکسیده در آورده و در ترکیبات آلی استفاده نمایید .

این ترکیب چون به صورت محلول تولید شده نه سوسپانسیون، بنابر این به راحتی می توان در سیستم آبیاری استفاده نماییم و همراه آب تمام قسمتهای خاک را بپوشاند و حتی همراه آب تا عمق بیشتری از از خاک را پوشش دهد در صورتیکه گوگرد بنتونیتی یا گرانولی چنین قابلیتی را ندارد . کودهای گوگردی عنصری باید مدتهای زیادی در خاک در شرایط خاص قرار بگیرند تا بتنواند به صورت محلول شده یا وارد گیاه شده و یا اکسید شده pH خاک را تقییر دهند ولی گوگرد محلول این قابلیت را دارد که در کمترین زمان با کربناتها وارد واکنش شده و مولکولهای درشت غیر قابل حل ایجاد کند. این عنصر به جهت دارا بودن درجه اکسیداسیون تناوبی 6,4,2± این قابلیت را دارد که هم ترکیبات آنیونی سولفاته ایجاد کند (SO_X^– ) و هم در ترکیبات پلی سولفیدی مانند ₈Na₂S + 7 S → Na₂S ویا ₆S₄N₄ SF ایجاد کند بنابراین گوگرد به خاطر ظرفیت الکترونگاتیویته بالا می تواند در واکنشهای جانشینی نیز شرکت کند . این ترکیبات گروهی از ترکیبات شیمیایی دارای گوگرد هستند که ساده ترین فرم آنها آنیونهایی با فرمول عمومی ^–2S_nو ساختار ⁻SS_n-2S⁻می باشد. این آنیونها باز مزدوج اسید H2Snمی باشند.

وقتی گوگرد غیر اکسید محلول وارد خاک شد با یون ها و ترکیبات رس ها متصل شده و جایگزین⁺Na می شوند و بدین صورت ترکیباتی نامحلول از سدیم را ایجاد می کند . با ورود این محصول همراه آب ابیاری به خاک در ظرف مدت بسیار کوتاهی با واکنشی که با خاکهای کلوخه ای ایجاد می کند آنها را پوک کرده به اصطلاح سله را می شکند.

گوگرد ها عنصری برای اینکه در واکنش اکسیداسیون شرکت کنند بایستی به ذرات بسیار ریزی تبدیل شوند تا بتواند در شرایط فیزیکی خاص (دما، تهویه و رطوبت) اکسید گردند؛ پس گوگرد محلول به جهت دارا بودن این شرایط به سرعت می تواند اکسید گردد.

از دیگر مزایای این محصول می توان فعال بودن گوگرد اشاره کرد. وقتی گوگرد اکسید نباشد بوی بسیار نافذی ایجاد می کند که باعث دوری بسیاری از آفت می گردد همچنین به خاطر همین خصوصیات یک قارچ کش غیر سمی نیز می باشد . این محصول توانایی آزاد کردن هیدروژن از ترکیبات آلی را نیز دارد که از این خصوصیات در ساخت بسیاری مواد جدید استفاده نمود .

نتیجه :

با توجه به نقش مثبت گوگرد در افزایش قابلیت جذب عناصر غذایی و بهبود محصولات کشاورزی، اصلاح و خصوصیات فیزیکی شیمیایی خاکهای آهکی و سدیمی و افزایشی نفوذپذیری و حذف بیکربنات از آب آبیاری و خاک و نقش بسیار مؤثر و مثبت آن در کاهش تنشهای شوری و سدیمی، بایستی جایگاه فعلی این عنصر تغییر و در ردیف عناصر اصلی قرار گیرد . تغییرات واکنش اسید و باز در سطح بزرگ نیازمند زمان زیاد و تغییر الگو کود دهی می باشد. استفاده از برنامه کودی گوگرد در افزایش عملکرد کمی و کیفی بسیار هائز اهمیت می باشد که نباید از این موضوع غافل شد .

از خصوصیات منحصر به فرد این محصول در صنایع مختلف نیز می توان برای تولید چسبهای پلی سولفید جدید نام برد که نسبت به مشابه تولید شده از مزایایی بیشماری برخوردار است .

منابع

• افضلی، مهران ،1380 تأثیر گوگرد به زراعت کلزار. سمینار ملی تولید و مصرف گوگرد در کشور )خرداد 1380، مشهد(
• امیر مکری، هرمز ،1380 صنعت گوگرد ایران: تحولات عرضه و تقاضا تا سال 1380 سمینار ملی تولید و مصرف در کشور
• بنی جمال، سید محمد و محمد رضا شفیعی. اثر گوگرد، سولفات آهن و سولفات روی بر قابلیت جذب عناصر غذایی در گلایل و میخک. سمینار ملی تولید و مصرف گوگرد در کشور.
• پسندیده، محمد، محمد جعفر، ملکوتی، و پیمان کشاورز. بررسی اثر گوگرد و مایه تلقیح تیوباسیلوس بر اکسایش گوگرد ،pH محتویات چالکود و فراهمی فسفر از کود بیوفسفات طلایی. سمینار ملی تولید و مصرف گوگرد در کشور، مشهد.
• خاوازی، کاظم، محمد حسن بسیح آبادی، و احمد اصغر زاده. کودهای بیولوژیک گوگردی و کاربرد آن در کشاورزی، سمینار ملی تولید و مصرف گوگرد در کشور، خرداد 1380 مشهد.
• ذبیحی، حمیدرضا، مجید فروهر و پیمان کشاورز. ضرورت مصرف گوگرد در خاکهای استان خراسان. سمینار ملی تولید و مصرف گوگرد در کشور، خرداد 1380 مشهد.
• سرچشمه پور، مهدی. نقش گوگرد در تغذیه باغات پسته استان کرمان و ضرورت اصلاح روش مصرفی. سمینار ملی تولید و مصرف گوگرد در کشور، خرداد 1380 مشهد.
• سمر، سید محمود و مهرداد شهابیان. اثر عنی سازی کود آلی با گوگرد و سولفات آهن بر افزایش قابلیت و جذب آهن در یک خاک آهکی.سمینار ملی تولید و مصرف گوگرد در کشور، خرداد 1380 مشهد.

• ضیائیان، عبدالحسین، محمد حسین. داوودی و الهوردی روحی. بررسی نقش گوگرد در افزایش عملکرد، بهبود کیفیت و کاهش زردی مزارع چغندر قند. سمینار ملی تولید و مصرف گوگرد در کشور، خرداد 1380 مشهد.
• طاهری، مهدی، قاسم حسنی، فرخ غنی شایسته و حسین تابید زاد. 1380 – ضروت مصرف گوگرد و کودهای حاوی گوگرد برای افزایش جذب عناصر غذایی و کارآیی مصرف کودهای شیمیایی در باغهای سیب و انگور استان آذربایجان. سمینار ملی تولید و مصرف گوگرد در کشور، خرداد 1380 مشهد.
• عبادی، علی. گوگرد و مصارف آن در کشاورزی. جهاد دانشگاهی تهران.
• علیزاده، غلامرضا و علی اسدی کنگرشاهی. تأثیر مصرف گوگرد و اثر باقیمانده آن در افزایش سولفات قابل استفاده خاک و رفع کمبود روی و آهن درختان سیب. سمینار ملی تولید و مصرف گوگرد در کشور، خرداد 1380 مشهد.
• عمادی، پرویز، و فرخ غنی شایسته. بررسی اثرات کاربرد گوگرد و مشتقات آن در بهسازی اراضی شور و سدیمی. سمینار ملی تولید و مصرف گوگرد در کشور، خرداد 1380 مشهد.
• کلهر، منوچهر. بررسی تأثیر مصرف گوگرد میکرنیزه بر جذب عناصر معدنی )فسفر، روی، آهن، منگنز و مس( در ارقام لوبیا قرمز در خاکهای آهکی استان لرستان. سمینار ملی تولید و مصرف گوگرد در کشور، خرداد 1380 مشهد.
• مجیدی، عزیز، محمد ناصر طاهر، و محمد جعفر ملکوتی. تأثیر عناصر غذایی گوگرد و منیزیم بر صفات کیفی و توازن تغذیه ای دو رقم آقتابگردان. سمینار ملی تولید و مصرف گوگرد در کشور، خرداد 1380 مشهد.
• ملکوتی، محمد جعفر و حامد رضایی. 1380 نقش گوگرد، کلسیم و منیزیم در افزایش عملکرد و بهبود کیفیت محصولات کشاورزی. نشر آموزش کشاورزی.
• ملکوتی، محمد جعفر ،1380 کشاورز پایدار و افزایش عملکرد با بهینه سازی مصرف کود در ایران )چاپ دوم با بازنگری کامل( نشر آموزش کشاورزی، معاونت تات وزارت کشاورزی، کرج، ایران.
• Facts., 1990. sulfate-vs-elemental sulfur part II: characteristics of s oxidation to so_.4
• bixby, D.W, and J.D. bexon,1970, sulfur containing fertilizers. The sulfur institute, Washingrion. D.C.20006.
• N.O,1990, the nature and properties of soils, 10 the edition Macmillan, NY.
• Burns, G.R, oxidation of sulfur, Technical bulletin number 13. the sulfur institute, Washingtion. D.C.20odo
• CZABAN, J and J. kobus, 2000, oxidation of elemental sulfur by bacteria and fungi in soil, Acta Microbiologica polonica 2000, vol.49, No2
• Droux, M, 2004, sulfur Assimilation and the role of sulfur in plant Metabolism.
• Goos, R.J,1995, ATS: the Multi-use sulfur fertilizer.
• Kanwar, J.S, and M.S. sudahar, 1986, Fertilizer sulfur and food production, Kluwer Academic publisher, Hingham, MA02043, VSA.
• j.D, Hesterbarg, and J.W. chov,2001, stability of reduced organic sulfer in humic Acid as Affected by Aeration and pH. pp.704-709 in: sssaj, No3-4.
• Com, 2004. the use of gypsum forsodic soils.
• Rice, c., 2003, Metacyc oath way: fe ³⁺_dependant sulfur oxidation
• slaton, N.A., R.J. Norman, and J.T, Gilmour, 2001, oxidation rates of commercial elemental sulfur products Applied to an alkaline silt loam from Arkansas, pp: 239-245, in: SSSAJ, No1-2.
• Stevenson, F.J and M.A cole, 1999, cucles of soil carbon, nitrogen phosphorus, sulfur, micro nutrients. Second editioin, John wiley 8 sons, inc, New york.
• tendon, H.L.S. 1995. sulfur fertilizer for Indian agriculture.
• Tisdale, 3.L., w.L, Nelson, J.D. Beaton, and J.L. Havlin, 1993, soil fertility and fertilizer, 5^th Memillan, Pub.co., New york.